Quy hoạch điện VIII phải hoàn thiện lại theo thông điệp của Việt Nam tại COP 26

Bộ Công Thương tiếp tục rà soát hoàn thiện Quy hoạch điện VIII theo hướng đảm bảo cung cầu nội vùng, tiếp thu thông điệp của Việt Nam tại COP 26…

Văn phòng Chính phủ vừa thông báo kết luận của Phó thủ tướng Lê Văn Thành tại cuộc họp về quy hoạch điện lực quốc gia 2021-2030, tầm nhìn 2045 (quy hoạch điện VIII) ngày 5/11. Đây là lần thứ ba từ đầu năm, lãnh đạo Chính phủ yêu cầu Bộ Công Thương hoàn thiện lại quy hoạch này, sau khi bộ đã chỉnh sửa và trình cấp có thẩm quyền.

Theo đó, lãnh đạo Chính phủ đánh giá Bộ Công Thương đã nỗ lực hoàn thiện Quy hoạch điện VIII theo tinh thần chỉ đạo của Thủ tướng. Tuy nhiên, Bộ cần tiếp tục rà soát quy hoạch phát triển nguồn điện, bảo đảm cao nhất cân bằng cung cầu nội vùng (Bắc, Trung, Nam); kết hợp sử dụng hợp lý, kinh tế lưới điện truyền tải liên kết hiện có và đang đầu tư xây dựng, bảo đảm hiệu quả chung cao nhất.

Với các cam kết của Việt Nam tại Hội nghị thượng đỉnh về biến đổi khí hậu (COP 26), Bộ Công Thương nghiên cứu, đề xuất phương án xử lý, cập nhật tại bản quy hoạch này. Ngoài ra, các tiêu chí xác định dự án trọng điểm, dự án ưu tiên trong quy hoạch điện VIII cũng cần được làm rõ.

Bộ Công Thương đánh giá kỹ thêm mức độ dự phòng nguồn điện của hệ thống điện quốc gia, hệ thống điện từng miền, trong đó có tính đến phương án điều hành bảo đảm cung ứng khi tỷ lệ nguồn điện không đạt 100% so với quy hoạch và phương án cân đối dự phòng công suất nguồn điện nếu không có nguồn điện mặt trời.

Phó thủ tướng Lê Văn Thành cũng yêu cầu cơ quan soạn thảo rà soát kỹ quy hoạch một số nguồn điện có tính khả thi không cao hiện chưa có chủ đầu tư, hoặc đã có chủ đầu tư nhưng họ đề nghị không tiếp tục làm, nhất là dự án điện than.

Ông lưu ý, các điểm sửa đổi để hoàn thiện quy hoạch (nguồn, lưới điện, giá điện…) cần được lấy ý kiến rộng rãi, công khai các địa phương, chuyên gia, nhà khoa học trong, ngoài nước thông qua tổ chức hội thảo góp ý.

Đầu tháng 10, Bộ Công Thương vừa trình Chính phủ dự thảo quy hoạch điện VIII sau 2 lần chỉnh sửa, tiếp thu ý kiến chỉ đạo của Chính phủ.

Theo dự thảo, quy hoạch điện VIII là ưu tiên khai thác, sử dụng nguồn năng lượng tái tạo cho sản xuất điện. Bản dự thảo đưa ra kế hoạch dừng xem xét quy hoạch một số dự án nhiệt điện than được phê duyệt, nhưng không được địa phương ủng hộ hoặc không đủ điều kiện phát triển.

Ước tính, giai đoạn 2021-2030 tổng nhu cầu vốn đầu tư để thực hiện chương trình phát triển điện lực khoảng 99,32-115,96 tỷ USD, tương đương 10-11,5 tỷ USD mỗi năm. Trong đó, vốn cho phát triển nguồn điện bình quân mỗi năm 8,57-10,15 tỷ USD; còn vốn cho lưới điện truyền tải khoảng 1,36-1,44 tỷ USD một năm. Mười năm sau đó, số vốn cần cho đầu tư nguồn, lưới điện tăng lên 12-15,2 tỷ USD mỗi năm.

Nỗ lực hoàn thành COD, điện gió đối diện nguy cơ bị cắt giảm công suất phát do thừa điện

Sau khi nỗ lực hết sức để về đích trước ngày 1/11/2021, nhiều nhà máy điện gió đối mặt với việc giảm phát do nhu cầu tiêu thụ điện của nền kinh tế vẫn ở mức thấp.

Lỡ làng khi không kịp về đích

Trong báo cáo của Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN) gửi Bộ Công thương ngày 2/11 đã nhắc tới tên của 62 dự án điện gió không vận hành trước ngày 1/11/2021, dù đã có Hợp đồng mua bán điện (PPA).

Trong số 62 dự án này, ngoài những dự án chưa “động đậy” nhiều trên thực tế, thì có 4 dự án điện gió được ghi chú kèm theo dòng chữ “đã hòa lưới nhưng chưa hoàn thành thử nghiệm để COD”.  Điều này nghĩa là dự án chưa hoàn tất các thử nghiệm theo quy định để đủ điều kiện công nhận vận hành thương mại (COD), đồng nghĩa với việc không kịp hưởng chính sách được mua điện với giá cố định là 8,5 UScent/kWh (trong đất liền), hay 9,8 UScent/kWh (trên biển) theo Quyết định 39/2018/QĐ-TTg ở thời điểm hết ngày 31/10/2021.

Cũng trong báo cáo của EVN còn có danh sách 15 dự án điện gió khác được liệt kê là mới COD được một phần dự án. Trong số này có Dự án điện gió Hưng Hải Gia Lai mới COD được 4 MW; Nhà máy điện gió Hướng Hiệp 1 mới COD được 4,5 MW, hay Nhà máy điện gió Bình Đại mới COD được 4,2 MW… Lớn nhất trong đó là Nhà máy điện gió Tân Phú Đông đã COD được 50 MW, nhưng vẫn còn khá xa so với mức công suất 150 MW đã ký PPA.

Như vậy, trong số 106 dự án điện gió có công suất 5.755,5 MW đăng ký chương trình đóng điện và hòa lưới, thử nghiệm, đề nghị công nhận COD ở thời điểm đầu tháng 8/2021, chung cuộc đã có 3.298,95 MW công suất đã được COD trước ngày 1/11/2021.

Như vậy, với những dự án “đã động đậy” trong số 62 dự án không thể vận hành trước ngày 1/11, hay với 15 dự án mới COD được một phần công suất so với đăng ký, việc triển khai tiếp sau ngày 1/11/2021 đã nhìn thấy có những thách thức lớn.

Ông Hoàng Hà, người có nhiều kinh nghiệm trong tư vấn và đã tham gia triển khai các dự án năng lượng tái tạo cho hay, sau khi kết thúc việc mua điện gió theo mức giá cố định (FIT) từ ngày 1/11/2021, thì ai cũng hiểu sắp tới sẽ phải đấu giá. Nhưng đấu như thế nào, quy trình và các bước cụ thể ra sao để được huy động phát điện thì lại chưa có phương án đưa ra để nhà đầu tư nghiên cứu.

“Nhìn sang thực tế các dự án điện mặt trời dở dang thì có vẻ đường đi cho điện gió cũng chưa có gì sáng trong thời gian trước mắt. Trên thực tế, giá FIT cho điện mặt trời đã kết thúc vào ngày 31/12/2021 theo Quyết định 13/2020/QĐ-TTg, nhưng tới nay, gần 1 năm đã trôi qua vẫn chưa có cách thức nào được đưa ra để các dự án dở dang có hướng xử lý tổng thể. Có những dự án đã hoàn tất xong, được COD, nhưng lại không có chính sách giá để mua điện nên gặp phải cảnh đi mắc núi, ở mắc sông”, ông Hà nói.

Lẽ dĩ nhiên, các dự án điện gió đang triển khai đầu tư dở dang mà chưa được COD toàn bộ nhà máy, chắc chắn rơi vào tình trạng khó khăn trong tính toán hiệu quả tài chính, bởi nhiều khoản đặt cọc mua vật tư nguyên vật liệu đã trả, nhưng dự án lại không thể hoàn thành đúng hẹn để được hưởng giá mua điện hấp dẫn, thay vào đó là sự mông lung trong việc xác định giá điện và dòng tiền để hoàn vốn đầu tư đã bỏ ra.

Đối mặt với cắt giảm

Ngày 3/11, khi mà các dự án điện gió đã chốt sổ danh tính lẫn công suất được COD, thì con số dự báo huy động điện gió được Trung tâm Điều độ hệ thống điện quốc gia (A0) công bố cho ngày này có thể khiến nhiều nhà đầu tư ngộp thở. 

Theo công bố của A0, công suất điện gió lắp đặt có trên hệ thống là 3.980 MW. Tuy nhiên, mức công suất dự kiến huy động trong khung giờ buổi trưa (bức xạ mặt trời lớn nhất, nhưng công suất tiêu thụ điện thấp) với điện gió chỉ vỏn vẹn có… 95 MW. Vào thời điểm khung giờ chiều – tối (công suất tiêu thụ điện cao nhất, nhưng bức xạ mặt trời rất thấp) thì mức công suất điện gió được dự kiến huy động cũng chỉ có 980 MW.

Con số này so với mức xấp xỉ gần 4.000 MW công suất đặt của điện gió cũng cho thấy sự khó khăn của các nhà đầu tư.

Trên một số nhóm về năng lượng tái tạo đã có sự chia sẻ về cảnh các cột gió đứng yên tại nhà máy điện gió đã được công nhận COD, bởi phải giảm phát điện do phía mua điện không có nhu cầu tiêu dùng.

Theo báo cáo của EVN với Bộ Công thương, khả năng giải tỏa công suất của một số nhà máy điện gió gặp khó khăn chủ yếu vào thời gian ban ngày (khoảng 4-5 tiếng ban ngày), là thời điểm điện mặt trời phát cao tại một số khu vực. Ngược lại, đảm bảo giải tỏa tốt tại buổi tối, là thời điểm điện mặt trời không có công suất phát.

Lẽ dĩ nhiên, các nhà đầu tư cũng khó có thể trách cứ được gì, khi nhìn tổng thể, tiêu dùng điện của nền kinh tế đang giảm sút mạnh so với công suất nguồn điện đặt.

Về phần mình, EVN cũng cho hay, trong quá trình thực hiện thỏa thuận đấu nối với các chủ đầu tư, căn cứ vào tiến độ các công trình lưới điện giải tỏa và chỉ đạo của Bộ Công thương tại Văn bản số 3943/BCT-ĐL ngày 2/5/2018 về việc cho phép thỏa thuận đấu nối có điều kiện, các bên đều thống nhất đưa vào thỏa thuận đấu nối điều khoản yêu cầu các chủ đầu tư thực hiện giảm/dừng công suất nhà máy khi có quá tải lưới điện hoặc thừa nguồn.

“Trên cơ sở đó, EVN đã ký PPA với các chủ đầu tư đều có bổ sung yêu cầu này. Như vậy, với các thỏa thuận trên giữa EVN và chủ đầu tư, việc vận hành nhà máy điện gió sẽ đảm bảo lưới điện an toàn, ổn định, tin cậy, không gây quá tải đường dây và trạm biến áp theo đúng nguyên tắc nêu tại Văn bản số 2134/ĐLKH&QH ngày 26/10/2021”, báo cáo của EVN nêu rõ.